چرا در برنامه‌ریزی شهری و منطقه‌ای به رویکردهای آینده‌پژوهانه نیاز داریم؟ ‏آینده‌ای که خواهد بود یا آینده‌ای که می‌تواند باشد؟ (بخش سوم)

 

 در یادداشت‌های پیشین، به کمبودهای رویکردهای رایج برنامه‌ریزی شهری و منطقه‌ای در قبال نگاه به آینده پرداختیم و در آن اشاره شد که ناکارآمدی در مواجهه با پیچیدگی و عدم قطعیت‌ها؛ محدودیت پیش‌بینی به عنوان روش اصلی سیاست‌گذاری و برنامه‌ریزی منطقه‌ای و شهری؛ تمرکز بر فرم فضایی؛ برنامه‌ریزی عموما مبتنی بر نیازهای سیاسی، مقطعی و کوتاه مدت؛ فقدان رویکرد همگرا و شهودی نسبت به سیستم شهر و منطقه و فقدان همکاری و مشارکت موثر میان ذی‌نفعان از جمله اصلی‌ترین ویژگی‌های رویکردهای رایج برنامه‌ریزی شهری و منطقه‌ای است.

یکی از اهداف محوری برنامه‌ریزی شهری و منطقه‌ای اتخاذ تصمیماتی در زمان حال، برای بهتر ساختن فعالیت‌های آینده با هدف بیشینه کردن منفعت ساکنان است. با وجود چالش‌های برنامه‌ریزی، تغییر نیازهای برنامه‌ریزی به دلیل تحولات و پیچیدگی‌ها و عدم قطعیت‌ها، نیاز به دستیابی به سیستم بهینه برای برنامه‌ریزان سیستم‌های اقتصادی، اجتماعی و زیست محیطی در مواجهه با پیچیدگی‌ها و عدم قطعیت‌های پیش رو و فشار نیروهای اقتصادی، زیست‌محیطی، فناورانه و ... در نهایت نیاز علم و برنامه‌ریزی منطقه‌ای برای مقابله با مسایل پیچیده امروزی، به رویکردهایی متفاوت، آینده‌پژوهی می‌تواند کارویژه‌هایی را در بهبود مواجهه با مساله به برنامه‌ریزی شهری و منطقه‌ای اضافه نماید.

در حالی که عوامل مهم در "آینده‌نگری" موجود در برنامه‌ریزی منطقه‌ای را می‌توان:

  • توجه صرف به روندها،
  • عدم توجه به عدم قطعیت ها،
  • عدم توجه به محیط دور،
  • عدم توجه به تحلیل لایه‌ای و نگاه علی به مسایل و پدیده‌ها،
  • توجه به تنها یک آینده‌ی هنجاری، عدم توانایی در پاسخگویی به وجود ابهام زیاد در محیط،
  • عدم توانایی انتخاب بین اولویت‌ها و انفعال در برابر تغییرات آینده

برشمرد، آینده‌نگاری با داشتن ویژگی‌هایی همچون:

  • نگاه از بیرون به سیستم،
  • امکان برنامه‌ریزی در فضای جابجایی پاردایم‌ها،
  • در نظر نگرفتن یک آینده به عنوان آینده محتوم،
  • توجه به عدم قطعیت‌ها،
  • توجه به شگفتی سازها،
  • برنامه‌ریزی با توجه به سناریوهای مختلف آینده،
  • مشارکتی بودن،
  • ایجاد چشم‌انداز مشترک،
  • فعال بودن در برابر ساخت آینده،
  • فرآیندی بودن و مستمر بودن،
  • توجه به رویدادها،
  • روندها و تصاویر،
  • امکان انتخاب بین اولویت‌ها

برنامه‌ریزی شهری و منطقه‌ای را به میزان بسیار خوبی آماده مقابله با شرایط پیچیده و چند‌وجهی می‌کند.

اگر برنامه‌ریزی را حاوی سه بعد ساختاری، فرایندی و کارکردی در نظر بگیریم می‌توان در هر بعد ویژگی‌هایی را که با در نظر داشتن رویکرد آینده‌پژوهی تقویت می‌شوند برشمرد. در سه یادداشت بعدی، نحوه تقویت این سه بعد از طریق آینده‌پژوهی را برخواهیم شمرد به حول و قوه الهی.

 

اندیشگاه مهاد - فاطمه سادات رحمتی